Waarom gezinsgericht werken het verschil maakt
Als je in de jeugdhulp werkt, weet je dat geen enkel kind op zichzelf staat. Problemen, maar ook oplossingen, zitten vaak verweven in de context van het gezin. Gezinsgericht werken betekent dat je het geheel ziet, naar de samenhang kijkt en iedereen betrekt die belangrijk is voor het kind.
Onderzoek en praktijkervaring laten zien dat deze aanpak werkt. Of het nu gaat om psychische klachten, opvoedvragen of complexe gezinsproblemen: door samen te werken met ouders, broers, zussen en andere belangrijke mensen in de omgeving, versterk je het netwerk rond het kind. Je creëert oplossingen die passen bij het leven van het gezin en die ook na afloop van de hulp standhouden.
Hoe werk je gezinsgericht?
Gezinsgericht werken vraagt om een open houding en het vermogen om verder te kijken dan één individu of één probleem. Dat begint bij luisteren: naar de wensen, zorgen en ideeën van álle gezinsleden. Vervolgens stem je de hulp hierop af.
Integraal kijken
Zie het hele plaatje – van school tot gezondheid, van sociaal netwerk tot thuissituatie. Zorg ook dat je in contact bent met andere bij het gezin betrokken hulpverleners. Dit voorkomt dat je belangrijke factoren over het hoofd ziet.
Samen beslissen
Betrek gezinnen bij elke stap. Zij weten vaak het beste wat werkt in hun situatie.
Netwerk versterken
Werk samen met mensen en organisaties die belangrijk zijn voor het gezin, zoals leerkrachten, huisartsen en buurtteams.
Transparant communiceren
Gebruik duidelijke taal, leg keuzes uit en bespreek verwachtingen. Dat schept vertrouwen en voorkomt misverstanden.
Gezinsgericht of systemisch werken – wat is het verschil?
In de jeugdhulp gebruiken we vaak de termen gezinsgericht en systemisch werken. Ze lijken op elkaar, maar zijn niet hetzelfde.
Gezinsgericht werken betekent dat hulpverleners zich niet alleen richten op de aangemelde jongere, maar ook kijken ook naar de wederzijdse beïnvloeding tussen de zorgen bij de jongere en de mentale en sociale gezondheid van het gehele (gezins)systeem eromheen.
Voorbeeld: Een jongere meldt zich met schooluitval. Tijdens het gesprek blijkt dat zijn moeder in behandeling is voor angstklachten. Je gaat in gesprek over hoe die klachten het gedrag van de jongere beïnvloeden – en andersom. De jongere blijkt zich veel zorgen te maken om zijn moeder, wat schoolgaan bemoeilijkt. Een integrale aanpak, waarbij je samenwerkt over domeinen (zoals jeugd-ggz en volwassenen-ggz) heen, kan in zo’n situatie het verschil maken.
Systemisch werken komt voort uit de systeemtheorie en kijkt naar de wisselwerking tussen mensen binnen een systeem – zoals een gezin, klas of buurt. De focus ligt op patronen, rollen en interacties die problemen kunnen veroorzaken of juist helpen oplossen. Deze aanpak helpt om niet alleen het gedrag van een kind of jongere te begrijpen, maar ook de context waarin dat gedrag ontstaat.
Voorbeeld: een jongere toont agressief gedrag thuis. Tijdens gesprekken blijkt dat de spanning tussen zijn ouders invloed heeft op zijn gedrag. Door de communicatie tussen de ouders te verbeteren, verandert ook het gedrag van de jongere.
De visie van Levvel
Bij Levvel zien we het hele gezin als vertrekpunt. We geloven dat blijvende verandering alleen mogelijk is als je kijkt naar de samenhang tussen kinderen, jongeren, ouders en hun omgeving. Gezinsgericht werken betekent voor ons dat we luisteren naar ieders verhaal, samen beslissen over de aanpak en het netwerk rond het gezin actief betrekken.
We combineren wetenschappelijke kennis en praktijkervaring met oprechte aandacht, zodat oplossingen passen bij het dagelijks leven van het gezin. En als dat nodig is, wijken we af van standaardregels om écht aan te sluiten bij wat een gezin nodig heeft.
Academische Werkplaats GEZIeN
Werk je met gezinnen die te maken hebben met meerdere vormen van hulp tegelijk – bijvoorbeeld jeugdhulp, jeugd-ggz én volwassenen-ggz? Dan weet je hoe ingewikkeld het kan zijn als deze werelden niet goed op elkaar aansluiten. Met de Academische Werkplaats GEZIeN – een samenwerking tussen Levvel, Arkin en Amsterdam UMC – maken we daar werk van. Want als je het hele gezin wilt helpen, heb je ook het hele plaatje nodig.
GEZIeN werkt gezinsgericht om problemen die van generatie op generatie worden doorgegeven te doorbreken. Denk aan psychische klachten of verslaving bij ouders, die direct invloed hebben op kinderen. Door samen vroeg te signaleren en domeinoverstijgend te werken, kun je als professional die negatieve spiraal helpen doorbreken.
Ze doen dit samen met ervaringsdeskundigen, onderzoekers en collega-professionals uit verschillende vakgebieden. Hun verhalen, kennis en ervaring vertalen ze naar inzichten die je direct in jouw werk kunt gebruiken.
De focus van de academische werkplaats ligt op:
Direct toepassen van expertise in de praktijk
Bij GEZIeN zetten ze kennis direct in voor gezinnen. Ze combineren preventie en behandeling, en zorgen zo voor effectieve zorg met impact. Dit doen ze samen met bestaande initiatieven in Amsterdam.
Kennis delen via onderwijs en scholing
Om gezinsgerichte zorg breed toe te passen, leiden ze professionals op. Ze ontwikkelen trainingen en lesprogramma’s die werken in de praktijk.
Vernieuwen door onderzoek en praktijk te verbinden
Ze verbinden praktijk en wetenschap. Zo ontwikkelen en testen ze nieuwe werkwijzen die gezinsgerichte zorg steeds beter maken. Ontdek de onderzoeken die GEZIeN doet.
Hoogleraar Christel Middeldorp is verbonden aan de academische werkplaats. NRC interviewde haar.
Lerend netwerk Gezinsgericht samenwerken
Landelijk is het lerend netwerk Gezinsgericht samenwerken opgericht. Het netwerk verbindt ggz-professionals die gezinsgericht werken in de jeugd- en volwassenenzorg. Medewerkers van Levvel en de Academische werkplaats GEZIeN zijn dit initiatief begonnen. Samen delen ze ervaringen, methoden en data. Ze zoeken antwoorden op vragen als: wat werkt écht, voor wie en op welk moment? Zo ontstaan inzichten die direct toepasbaar zijn — binnen én buiten de eigen organisatie.
Pilot vroegsignalering bij ouders
In onze pilot voor het eerder signaleren van psychiatrische problemen bij ouders zagen we hoe waardevol het is om niet alleen naar het kind te kijken. Door vroegtijdig te signaleren en passende ondersteuning te bieden, voorkom je dat problemen verergeren.
Praktijkvoorbeeld: maandelijks casuïstiekoverleg
In Amsterdam werken Levvel en Arkin samen binnen een maandelijkse casuïstiekoverleg. Daarin delen professionals uit de jeugdzorg (jeugdhulp, jeugd-GGZ en jeugdbescherming), volwassenen-GGZ en ervaringsdeskundigen hun kennis en perspectieven. Lees meer in het artikel Samen voor complexe gezinsvraagstukken.
Wat betekent gezinsgericht werken voor professionals?
Of je nu werkt als jeugdzorgwerker, gedragswetenschapper, leerkracht of huisarts: gezinsgericht werken vraagt om samenwerking en een brede blik. Het betekent soms dat je je eigen perspectief moet verbreden en dat je actief verbinding zoekt met andere professionals én het netwerk van het gezin.
En voor ouders betekent het dat ze vanaf het eerste gesprek betrokken worden bij het plan van aanpak. Niet als toeschouwer, maar als gelijkwaardige partner.
