Wat gebeurt er als je in de hulpverlening niet regels, maar de relatie centraal stelt? Annemarie van de Vall, adviseur Presentiebenadering bij Levvel, vertelt over werken vanuit presentie. "Het is geen trucje dat je leert en toepast. Het is een manier van kijken naar jezelf en de ander, en elke dag opnieuw keuzes maken vanuit de vraag: wat is hier, nu, bij dit kind, deze jongere, het goede om te doen?”
Wat is de presentiebenadering?
De presentiebenadering is een manier van werken waarin de relatie tussen hulpverlener en cliënt vooropstaat, ook wel relationeel werken genoemd. Het is geen vastomlijnde methodiek, maar een benadering. Bij presentie draait het om perspectiefwisselingen. Hoe ziet de situatie eruit door de ogen van de ander? Wat betekent dat voor wat jou te doen staat? Dit vraagt om bewustzijn, reflectie en de bereidheid om als professional én als mens aanwezig te zijn.
Annemarie benadrukt: "Je vakkennis draag je bij je, maar is niet leidend voor wat je doet. Je kennis zit in je rugzak en niet in een boodschappenkarretje dat je voor je uitschuift. Het gaat om contact maken met iemand, écht begrijpen hoe diens leven eruitziet en dan handelen vanuit die situatie."
Relationeel werken in de praktijk
De presentiebenadering bewijst dagelijks haar waarde in de praktijk; vooral in de residentiële zorg maakt het veel impact. "We zien dat teams beter samenwerken en minder snel zeggen: ‘Dit kind kan hier niet meer blijven.’ Conflicten worden vaker op een relationele manier opgelost," zegt Annemarie. Ook bij het afbouwen van gesloten jeugdzorg en het sluiten van jeugdinstelling De Koppeling speelde presentie een cruciale rol. “Zonder presentie had het niet gekund.” Lees in dit artikel meer over hoe de presentiebenadering helpt om doorplaatsingen te voorkomen.
Hoewel relationeel werken soms als zacht en wollig wordt gezien, is dat volgens Annemarie zeker niet het geval. “Het doel is niet om een goede relatie op te bouwen, maar om te handelen vanuit wat nodig is.”
Begrenzen krijgt een andere lading in deze benadering. “Je zegt niet: ‘Dit mag niet, want dat zijn de regels.’ Je legt uit: ‘Dit mag niet, omdat ik me zorgen maak om jou.’ Dat maakt een groot verschil.” Relationeel begrenzen geeft richting en ruimte voor verbinding, juist omdat het menselijk en flexibel is.
Reflectie als kern van groei
De presentiebenadering is de basis van de zorg die Levvel biedt en daarom investeren we veel in het ondersteunen van medewerkers bij het relationeel werken. Sinds 2016 biedt Levvel verschillende leervormen aan, die variëren van cursussen, coaching on the job, tot diepgaande reflectie in lerende gemeenschappen ‘communities of practice’.
"Reflectie is essentieel," benadrukt Annemarie. "Waarom doen we wat we doen? Wat hebben we écht begrepen? Zonder reflectie kun je geen stappen zetten in je werk.”
Uitdagingen en kansen
Hoewel de presentiebenadering veel positieve effecten heeft, zijn er ook uitdagingen. Levvel is een grote organisatie met diverse werksoorten en praktijkervaringen. "Je kunt presentie niet van bovenaf implementeren. Dat wil je ook op een relationele wijze aanpakken. Het gaat om langszij komen, de praktijk begrijpen en van daaruit kijken wat je kunt bijdragen," legt Annemarie uit.
Blijven oefenen
"Presentie is geen methode, het is een beoefening," zegt Annemarie. "Elke dag opnieuw kijk je naar wat er nodig is en stel je je open. Het vraagt om oefenen, reflecteren en soms opnieuw beginnen." Met deze benadering blijven we bouwen aan zorg waarin mensen zich echt gezien en gehoord voelen. "Als je als professional echt tevoorschijn komt, met je kennis, maar ook als mens, dan geef je jongeren een gevoel van erkenning. Je zegt eigenlijk: ik zie jou. En dat is zo belangrijk in dit werk."
Praktische tips voor jeugdhulpverleners
- Investeer in relationeel herstel: Geef conflicten een einde. Annemarie: "Niet afgehechte conflicten blijven jongeren jarenlang achtervolgen. Een conflict goed afsluiten kan een bouwsteen zijn voor een sterke relatie."
- Zet jezelf in de schoenen van de ander: Probeer altijd te begrijpen hoe een situatie aan de andere kant voelt. "Het vraagt moed en geduld, maar het maakt het verschil."
- Wees flexibel met regels: Gebruik regels als kader, maar wees niet star. "Wat heeft dit kind nu nodig? Wat kan ik doen om hem of haar verder te helpen?"